Μετά από χρόνια ψευδών συναγερμών, η δυτική στρατιωτική συμμαχία πλησιάζει επιτέλους στην κατάρρευση

 

 

 

 

 

 

Στίβεν Γουόλτ

Όταν οποιοδήποτε ίδρυμα -ένα πανεπιστήμιο, μια εταιρεία, μια δεξαμενή σκέψης, ακόμη και ένα παντρεμένο ζευγάρι – συμπληρώσει την 75η επέτειό του, μπορείτε να περιμένετε να ακούσετε τους υποστηρικτές του να επαινούν τα επιτεύγματά του, τις αρετές και την εξαιρετική του μακροζωία. Η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον δεν θα αποτελέσει εξαίρεση: θα υπάρξουν σίγουρα πολλές ομιλίες που θα γιορτάζουν τα προηγούμενα επιτεύγματα της Συμμαχίας και θα εκθειάζουν τον ρόλο της ως ακρογωνιαίο λίθο της διατλαντικής σχέσης. Ωστόσο, τα μαύρα σύννεφα που ρίχνουν δυσοίωνες σκιές στο επερχόμενο φεστιβάλ αγάπης του ΝΑΤΟ δεν μπορούν να αγνοηθούν. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει πιθανότητες 50-50 να επιστρέψει ως πρόεδρος των ΗΠΑ το επόμενο έτος, η ακροδεξιά σημείωσε μεγάλα κέρδη στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του περασμένου μήνα, ο Ούγγρος Βίκτορ Όρμπαν παραμένει ανατρεπτική δύναμη και Ευρωπαίοι και Αμερικανοί διχάζονται για τον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς Η Κίνα, η ρύθμιση των ψηφιακών τεχνολογιών και ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσουμε μια ολοένα και πιο ευάλωτη Ουκρανία.

Η συμμαχία έχει αντιμετωπίσει κρίσεις στο παρελθόν

Ορισμένοι παρατηρητές της κατάστασης θα μπορούσαν να πουν ότι αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Η Συμμαχία έχει αντιμετωπίσει σοβαρές κρίσεις σε όλη την ιστορία της και οι αναφορές για την επικείμενη καταστροφή της (συμπεριλαμβανομένης της δικής μου) αποδεικνύονταν πάντα πρόωρες.

Η κρίση του Σουέζ του 1956 ήταν ένα σοβαρό ρήγμα, όπως και ο πόλεμος του Βιετνάμ. Οι διαφωνίες για το στρατιωτικό δόγμα (και ειδικότερα τον ρόλο των πυρηνικών όπλων) οδήγησαν σε τεταμένες σχέσεις εντός της συμμαχίας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (θυμάστε τη διαμάχη για τους ευρωπύραυλους;) και οι διαφωνίες μεταξύ των συμμάχων ήταν εμφανείς κατά τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου το 1999.

Η Γερμανία και η Γαλλία αντιτάχθηκαν ανοιχτά στην απόφαση της διοίκησης του George W. Ο Μπους να εισβάλει στο Ιράκ το 2003 και κάθε πρόεδρος των ΗΠΑ από τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ μέχρι τον Τραμπ έχει παραπονεθεί –ενίοτε πικρά– για την τάση της Ευρώπης να χρησιμοποιεί ελεύθερα την αμερικανική προστασία. Ίσως τα σημερινά δεινά είναι κάπως τα ίδια και όλοι θα πρέπει να αρχίσουν να σχεδιάζουν μια άλλη μεγάλη γιορτή γενεθλίων το 2029.

Αυτή η άποψη δεν πρέπει να απορριφθεί επιπόλαια. Από τη στιγμή που δημιουργήθηκαν, οι θεσμοί συχνά επιμένουν πολύ αφότου έχουν εκλείψει οι συνθήκες υπό τις οποίες δημιουργήθηκαν, γι’ αυτό η Βρετανία και η Γαλλία εξακολουθούν να είναι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Η επιμονή του ΝΑΤΟ ενισχύεται από μια μεγάλη και καλά εδραιωμένη γραφειοκρατία στις Βρυξέλλες και την υποστήριξη πρώην αξιωματούχων, εμπειρογνωμόνων υπέρ του Ατλαντικού και καλά χρηματοδοτούμενων δεξαμενών σκέψης, που το υπερασπίζονται σε κάθε βήμα. Δεδομένου του εύρους υποστήριξης των ελίτ, είναι βέβαιο ότι η σύνοδος κορυφής αυτής της εβδομάδας δεν θα είναι η τελευταία του ΝΑΤΟ.

Ωστόσο, η κατάσταση σήμερα είναι σημαντικά διαφορετική από αυτές τις προηγούμενες περιόδους εσωτερικής έντασης και οι δυνάμεις που απειλούν το μέλλον του ΝΑΤΟ υπερβαίνουν τις προσωπικές κλίσεις μεμονωμένων ηγετών όπως ο Τραμπ ή η Μαρίν Λεπέν. Πράγματι, οι απόψεις τους (και η αυξανόμενη αποδοχή τους) είναι τόσο σύμπτωμα αυτών των ευρύτερων δυνάμεων όσο και ανεξάρτητη αιτία.

Η πιο προφανής πηγή πίεσης είναι η μεταβαλλόμενη κατανομή της παγκόσμιας δύναμης. Όταν ιδρύθηκε το ΝΑΤΟ το 1949, τα ευρωπαϊκά μέλη του ανέκαμψαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η Σοβιετική Ένωση φαινόταν να αποτελεί μια απειλή που η Ευρώπη δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει χωρίς την ενεργό αμερικανική βοήθεια. Η Ευρώπη ήταν επίσης ένα από τα βασικά κέντρα βιομηχανικής ισχύος στον κόσμο και ως εκ τούτου ένα ιδιαίτερα πολύτιμο στρατηγικό βραβείο. Τα κράτη σχηματίζουν συμμαχίες κυρίως για την αντιμετώπιση κοινών απειλών και ήταν λογικό για τις Ηνωμένες Πολιτείες να δεσμευτούν για την υπεράσπιση της Ευρώπης και να διατηρήσουν μια σημαντική στρατιωτική παρουσία εκεί.

Οι συνθήκες έχουν αλλάξει, οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται περισσότερο για την Ασία παρά για την Ευρώπη

Αυτές οι μέρες έχουν περάσει προ πολλού. Η Σοβιετική Ένωση και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας έχουν εξαφανιστεί και η ιδέα ότι ο ρωσικός στρατός θα ξεκινήσει ένα blitzkrieg στην Πολωνία και θα διασχίσει τη Μάγχη είναι γελοία. Ο στρατός, που έχει γεμάτα τα χέρια του ενάντια στη μικρότερη και ασθενέστερη Ουκρανία, δεν θα γίνει όργανο ταχείας εδαφικής επέκτασης, ακόμη κι αν ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει τέτοιες φιλοδοξίες.

Σήμερα, το μερίδιο της Ασίας στην παγκόσμια οικονομία (54 τοις εκατό) είναι σημαντικά μεγαλύτερο από αυτό της Ευρώπης (17 τοις εκατό) και η συμβολή της στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη είναι επίσης μεγαλύτερη. Επομένως, για καθαρά διαρθρωτικούς λόγους, η Ασία δικαίως συγκεντρώνει σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής της Αμερικής και η Ευρώπη δικαίως αξίζει λιγότερα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ευρώπη δεν έχει καμία σημασία, αλλά δεν κατέχει πλέον εξέχουσα θέση μεταξύ των στρατηγικών συμφερόντων των ΗΠΑ. Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις πρόσφατα για μεγαλύτερο ρόλο του ΝΑΤΟ στον Ινδο-Ειρηνικό και παρατηρητές από ορισμένες ασιατικές χώρες θα παραστούν στη σύνοδο κορυφής, αλλά τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ δεν μπορούσαν να κάνουν πολλά για να επηρεάσουν την ισορροπία δυνάμεων στην Ασία, ακόμα κι αν ήθελαν προς την.

Η επέκταση εισήγαγε νέες απαιτήσεις ασφαλείας

Τα ερωτήματα σχετικά με τον σκοπό του ΝΑΤΟ άρχισαν μόλις κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση και πρέπει να αποδοθούν τα εύσημα στα κράτη μέλη για τη δημιουργία νέων συλλογισμών και αποστολών καθώς περνούσαν τα χρόνια. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι τα περισσότερα από αυτά τα νέα εγχειρήματα δεν έχουν λειτουργήσει τόσο καλά. Η επέκταση του ΝΑΤΟ πρόσθεσε νέες απαιτήσεις ασφάλειας, αλλά δεν προσέθεσε πρόσθετη ικανότητα για την ικανοποίησή τους και δεν είχε πρόσθετο κόστος μόνο εφόσον η Ρωσία ήταν αδύναμη και συμμορφούμενη. Οι προβλέψεις ότι μια ανοιχτή επέκταση προς την Ανατολή θα οδηγούσε σε μια Ευρώπη που είναι «ολόκληρη, ελεύθερη και σε ειρήνη» φαίνονται κούφια σήμερα, με έναν βίαιο πόλεμο να μαίνεται στην Ουκρανία και τις σχέσεις με τη Ρωσία βαθιά παγωμένες.

Το ΝΑΤΟ μπορεί να διεκδικήσει μερική επιτυχία στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου το 1999, αλλά αυτός ο αγώνας δεν ήταν σχεδόν απόδειξη αλληλεγγύης μεταξύ των συμμάχων, και η πολιτική των Βαλκανίων παραμένει στην καλύτερη περίπτωση ευαίσθητη. Τα μέλη του ΝΑΤΟ στάθηκαν πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 – επικαλούμενοι το Άρθρο 5 για πρώτη και μοναδική φορά – αλλά οι μετέπειτα προσπάθειες της συμμαχίας για τη λεγόμενη οικοδόμηση έθνους στο Αφγανιστάν ήταν μια δαπανηρή αποτυχία.
Η κοινή αγγλο-γαλλο-αμερικανική επέμβαση στη Λιβύη το 2011 δεν ήταν μια επιχείρηση του ΝΑΤΟ, αλλά ήταν ένα σαφές παράδειγμα διατλαντικής συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας και το αποτέλεσμα ήταν ένα ακόμη αποτυχημένο κράτος.

Το ΝΑΤΟ βοήθησε ξεκάθαρα την Ουκρανία να επιβιώσει από την αρχική ρωσική εισβολή και να υπερασπιστεί το μεγαλύτερο μέρος του εδάφους της, αλλά ο πόλεμος είναι απίθανο να τελειώσει με έναν σαφή θρίαμβο για να γιορτάσει η Συμμαχία. Δεδομένης αυτής της εμπειρίας, μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί οι αμφιβολίες για την αξία του ΝΑΤΟ έχουν αυξηθεί, παρόλο που το περιβάλλον ασφαλείας στην Ευρώπη έχει επιδεινωθεί.

Το ΝΑΤΟ δεν αναμένεται να αποτύχει, σε αντίθεση με την απόσταση μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ

Τέλος, το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει προβλήματα ακριβώς επειδή κράτησε τόσο πολύ, και τα γνωστά κλισέ σχετικά με τις κοινές αξίες και τη διατλαντική αλληλεγγύη δεν έχουν τόσο έντονη απήχηση όσο κάποτε, ειδικά με τις νεότερες γενιές. Το ποσοστό των Αμερικανών ευρωπαϊκής καταγωγής μειώνεται, διαβρώνοντας περαιτέρω τους συναισθηματικούς δεσμούς με την Ευρώπη και γεγονότα όπως ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η αερομεταφορά του Βερολίνου και η πτώση του Τείχους του Βερολίνου είναι αρχαία ιστορία για νεότερους πολίτες που ενηλικιώθηκαν κατά τη διάρκεια του παγκόσμιου πολέμου κατά της τρομοκρατίας ή της οικονομικής κρίσης του 2008 και των οποίων η πολιτική συνείδηση εστιάζεται περισσότερο στην κλιματική αλλαγή παρά στην πολιτική εξουσίας. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι νεότεροι Αμερικανοί είναι λιγότερο πεπεισμένοι από τους ισχυρισμούς περί εξαιρετικότητας των ΗΠΑ και λιγότερο διατεθειμένοι να υποστηρίξουν έναν ενεργό διεθνιστικό ρόλο από τους προκατόχους τους. Αυτές οι συνθήκες δεν προμηνύουν καλό για μια εταιρική σχέση ασφάλειας που εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις Ηνωμένες Πολιτείες που ενεργούν ως οι πρώτοι ανταποκριτές όταν προκύπτουν προβλήματα πέρα από τον ωκεανό.

Για να επαναλάβω: Αμφιβάλλω ότι το ΝΑΤΟ θα αποτύχει, ακόμα κι αν ο Τραμπ γίνει ξανά πρόεδρος και περισσότεροι σκεπτικιστές του ΝΑΤΟ αποκτήσουν εξουσία στην Ευρώπη. Υπάρχουν όμως ισχυρές δομικές δυνάμεις που απομακρύνουν σταδιακά την Ευρώπη και τις ΗΠΑ η μία από την άλλη, και αυτές οι τάσεις θα συνεχιστούν ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί τον Νοέμβριο, στην Ουκρανία ή στην ίδια την Ευρώπη.

Απολαύστε λοιπόν την 75η επέτειο, αλλά μην παίρνετε πολύ σοβαρά τις γενικές δηλώσεις διατλαντικής αλληλεγγύης που είναι πιθανό να ακούσετε πολύ σοβαρά. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ σταδιακά απομακρύνονται και το μόνο σημαντικό ερώτημα είναι πόσο γρήγορα θα συμβεί και πόσο μακριά θα φτάσει.

Ο συγγραφέας είναι αρθρογράφος του «Foreign Policy» και καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.